Poniżej prezentujemy podręczny słowniczek pojęć z dziedziny psychologii, pedagogiki, logopedii, który ma pomóc Państwu w zrozumieniu i interpretacji opisów diagnoz i przeprowadzanych terapii.
Analiza i synteza (wzrokowa lub słuchowa)
Procesy dokonujące się na poziomie mózgowym obejmujące rozkładanie na części i scalanie
materiału wzrokowego (obrazki, wyrazy) lub słuchowego (dźwięki, zdania, słowa) w celu
budowania całości obrazu/słowa.
Analiza głoskowa
Umiejętność rozkładania słów na głoski odpowiadające najmniejszym cząstkom języka
(fonemom).
Analiza sylabowa
Umiejętność rozkładania słów na sylaby.
Analizator
Określenie to oznacza zespół złożonych czynności percepcyjnych i motorycznych
obejmujących przetwarzanie przez mózg bodźców zmysłowych. W obrębie analizatora
znajdują się: receptor odbierający bodźce, charakterystyczny dla określonego narządu zmysłu
(oczy, uszy, mięśnie), droga nerwowa doprowadzająca bodźce do odpowiednich obszarów
mózgu oraz ośrodek w mózgu, w którym zachodzą procesy analizy i syntezy.
W nomenklaturze psychologiczno – pedagogicznej mówi się o trzech typach analizatorów:
wzrokowym, słuchowym i kinestetyczno-ruchowym.
Deficyty rozwojowe
Zaburzenia rozwoju psychomotorycznego (parcjalne – trudności obejmujące większy obszar
funkcjonowania lub fragmentaryczne – obejmujące mniejszy obszar poznawczy), oznaczają
wolniejsze tempo rozwoju określonej funkcji.
Dostosowanie wymagań edukacyjnych
Organizacja procesu dydaktycznego realizowanego przez szkołę, która ma na celu
wyrównywanie szans edukacyjnych oraz zapobieganie wtórnym zaburzeniom sfery
emocjonalno – motywacyjnej. Obszary dostosowania wymagań: warunki procesu
edukacyjnego, zewnętrzna organizacja nauczania oraz warunki sprawdzania wiedzy
i umiejętności.
Dysleksja rozwojowa
Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu; pojęcie to obejmuje zaburzenie uczenia się
czytania (dysleksja), poprawnej pisowni (dysortografia), niski poziom graficzny pisma
(dysgrafia).
Funkcje poznawcze
Zespół procesów, dzięki którym odbieramy informacje z otoczenia; najważniejsze to: uwaga,
pamięć, wrażenia, orientacja co do kierunków w przestrzeni i schemacie ciała.
Integracja percepcyjno – motoryczna
Prawidłowe współdziałanie i rozwój funkcji wzrokowych, słuchowo – językowych
i ruchowych.
Inteligencja ogólna
Obszary werbalnego i niewerbalnego funkcjonowania intelektualnego, które można mierzyć
za pomocą testów psychologicznych.
Koordynacja wzrokowo – ruchowa
Współdziałanie, zharmonizowanie funkcji wzrokowych i ruchowych- manipulacyjnych,
współpraca „oka i ręki”.
Lateralizacja jednorodna
Dominacja czynności ruchowych jednej strony ciała (oko, ręka, noga, ucho) w efekcie
dominacji jednej z półkul mózgowych; Mówimy wówczas o lateralizacji prawostronnej lub
lewostronnej – ustalenie dominacji ręki i oka powinno nastąpić do siódmego roku życia, gdy
dziecko podejmuje naukę pisania.
Lateralizacja lewostronna
Dominacja lewej strony ciała: lewej ręki, oka i nogi.
Lateralizacja prawostronna
Dominacja prawej strony ciała: prawej ręki, oka i nogi.
Lateralizacja skrzyżowana
Dominacja narządów percepcyjnych i ruchowych (najczęściej dotyczy oka i ręki) po różnych
stronach ciała – ten typ lateralizacji jest częsty u dzieci z dysleksją rozwojową.
Lateralizacja nieustalona
Brak dominacji stronnej ciała (oburęczność, obuoczność), charakterystyczna do 5-6 roku życia.
Motoryka duża
Sprawność ruchowa całego ciała (utrzymywanie równowagi i koordynacja ruchów).
Motoryka narządów mowy
(poprawność artykulacji) sprawność ruchowa narządów mowy, która decyduje nie
tylko o poprawności narządów wymowy. Precyzyjne ruchy narządów mowy
(artykulatorów) uczestniczą mniej lub bardziej świadomie w różnicowaniu głosek i
dokonywaniu analizy głoskowej wyrazów.
Nauczyciel terapeuta
Specjalista w prowadzeniu terapii pedagogicznej ( w formie zajęć korekcyjno-
kompensacyjnych) uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się.
Motoryka mała
Motoryka rąk, sprawność ruchowa rąk, szybkość i precyzja ruchów.
Ocena jakościowa poziomu ortograficznego pisma
Ocena opisowa, czyli wskazanie przez nauczyciela popełnionych błędów (jakie
kategorie błędów wystąpiły i w jakiej ilości).
Odchylenia rozwojowe
Opóźnienia rozwoju w stosunku do ustalonych norm o niewielkim nasileniu objawów
i ograniczonym ich zakresie. Z tytułu odchyleń rozwojowych uczniowie otrzymują opinie
w sprawie dostosowania wymagań edukacyjnych.
Pamięć mimowolna (mechaniczna)
Zdolność do zapamiętywania informacji w sposób nieświadomy, bez celowego wysiłku.
Pamięć sekwencyjna
Zdolność do przyswajania, utrwalania i przypominania sekwencji cyfr, nazw (np. dni
tygodnia, pory posiłków itp.).
Pamięć słuchowa
Zdolność do utrwalania i przypominania informacji dźwiękowej.
Pamięć słuchowa bezpośrednia
(pamięć świeża) pozwala zapamiętać i od razu odtworzyć usłyszany tekst.
Pamięć słuchowa operacyjna
Zdolność do przyswajania, utrwalania i przypominania działań i operacji przechowywanych w
pamięci (np. powtarzanie szeregu liter wspak).
Pamięć wzrokowa
Zdolność do utrwalania i przypominania informacji wizualnej.
Percepcja słuchowa
Funkcje słuchowo – językowe związane ze słuchem fonemowym oraz umiejętnościami
fonologicznymi (analiza i synteza głoskowa i sylabowa), a także pamięcią słuchową;
zaburzenia tych funkcji są związane z nieprawidłowym działaniem analizatora słuchowego i
mogą objawiać się: trudnością odróżniania podobnych głosek (np. z-s, g-k, d-t), trudnościami
w dokonywaniu analizy i syntezy głoskowej słów oraz opuszczaniem lub myleniem liter,
końcówek wyrazów, przestawianiem liter, trudnościami w zapisywaniu zmiękczeń,
różnicowaniu głosek i-j.
Percepcja wzrokowa
Funkcje analizy i syntezy wzrokowej materiału konkretnego (obrazków, kształtów) lub
abstrakcyjnego (teksty, zdania, wyrazy) oraz pamięć wzrokowa; zaburzenia tych funkcji
związane są z nieprawidłowym działaniem analizatora wzrokowego i mogą objawiać się:
myleniem liter o podobnym kształcie (a-o, l-t- ł, m-w- n), myleniem liter podobnych ale o
różnym kierunku (b-p- g-d, m-w, n-u), gubieniem elementów graficznych liter (ogonki, kreski,
kropki), błędami ortograficznymi.
Rozwój praksji
Rozwój zdolności do wykonywania ruchów celowych, charakterystycznych dla
gatunku ludzkiego.
Rozwój psychoruchowy
Całość procesów psychicznych (intelektualnych, orientacyjno-poznawczych oraz
motorycznych), rozwijających się harmonijnie.
Rozwój psychoruchowy zaburzony
Zakłócenia rozwoju ze względu na tempo (rozwój opóźniony , przyspieszony), rytm
rozwoju (częściowo opóźniony lub/i przyspieszony, por. zaburzenia parcjalne i
fragmentaryczne, czyli rozwój nieharmonijny; wąskozakresowe opóźnienia rozwoju
określa się również jako „deficyty rozwojowe” ) oraz dynamikę (rozwój
nierównomierny w kolejnych okresach życia, o różnym tempie).
Rozwój psychoruchowy nieharmonijny
(lub dysharmonijny) – zakłócenia tempa rozwoju poszczególnych sfer (procesów
orientacyjno-poznawczych), na przykład niektóre sfery rozwijają się w przeciętnym
tempie, podczas gdy inne rozwijają się z opóźnieniem lub przyspieszeniem.
Słuch fonemowy
Zdolność do różnicowania w słowach głosek podobnych w brzmieniu (np. kot – kod).
Specyficzne trudności w uczeniu się
Specyficzne zaburzenia umiejętności szkolnych, trudności w przyswajaniu treści
dydaktycznych, które nie wynikają z obniżonych zdolności intelektualnych, wad
rozwojowych, z błędów dydaktycznych szkoły ani z zaniedbań środowiskowych. Z tytułu
specyficznych trudności w uczeniu się uczniowie otrzymują opinie w sprawie dostosowania
wymagań edukacyjnych.
Sprawność manualna
Sprawność ruchowa rąk dotycząca czynności graficznych (przede wszystkim pisania,
rysowania, malowania); przy obniżeniu sprawności manualnej obserwuje się: późne
nabywanie umiejętności ubierania się, zapinania guzików, wiązania sznurowadeł, trudności w
posługiwaniu się nożyczkami i obniżoną sprawność grafomotoryczną: osłabioną grafię pisma,
wolne tempo pisania, nieestetyczny wygląd zeszytów, dużą męczliwość przy czynnościach
graficznych.
Synteza głoskowa
Umiejętność scalania głosek w słowa.
Synteza sylabowa
Umiejętność scalania sylab w słowa.
Umiejętności fonologiczne
Zdolność do operowania cząstkami fonologicznymi: głoskami, sylabami.
Zaburzenia orientacji przestrzennej
Brak orientacji w prawej i lewej stronie ciała oraz w kierunkach w przestrzeni (w lewo,
w prawo, wyżej, niżej, w przód, w tył, nad, pod, itd.); związane są z nimi trudności w
rysowaniu (niewłaściwe proporcje i rozplanowanie rysunku), czytaniu (przestawianie liter i
cząstek wyrazów, przeskakiwanie linijek), w pisaniu (rozplanowanie kartki, mylenie liter i
cyfr o podobnych kształtach, pisanie od prawej do lewej strony).
Zaburzenia rozwojowe
Zaburzenie charakteryzujące się poważnym zniekształceniem funkcjonowania intelektualnego
(tj. głębszego stopnia odchylenia od norm rozwojowych), emocjonalnego, społecznego i
ruchowego; przykładowe zaburzenia rozwojowe: niedosłyszenie, niedowidzenie,
upośledzenie umysłowe, autyzm, niedostosowanie społeczne, zaburzenia zachowania. Z
tytułu zaburzeń rozwojowych uczniowie otrzymują orzeczenie o potrzebie kształcenia
specjalnego celem specjalnej organizacji nauki w zakresie treści, metod i warunków pracy.
Opracowano na podstawie: Marta Bogdanowicz, Anna Adryjanek, Uczeń z dysleksją w
szkole -poradnik nie tylko dla polonistów, Wydawnictwo OPERON.