Ćwiczenia rozwoju poznawczego
CZĘŚĆ 3b z 5 – SPOSTRZEGANIE SŁUCHOWE
Drugą częścią pracy nad spostrzeganiem jest percepcja słuchowa. Dlaczego jest ona tak ważna? U każdego człowieka występuje słuch fonematyczny – zdolność do rozróżniania, wyodrębniania, rozumienia pojedynczych głosek, sylab i słów. Dzięki temu, dziecko uczy się rozumieć sens zdania, a w przyszłości logicznie wypowiadać się.
Jednak zdarza się, że dzieci rozumieją sens wypowiadanych słów i mówią logicznie, ALE nie potrafią rozłożyć wyrazu na „części pierwsze”. Jeśli nie zostanie to w porę zauważone, dziecko może mieć trudności w czytaniu i pisaniu (np. czytaniu tekstu ze zrozumieniem, zapamiętywaniem drobnych szczegółów, pisaniu dyktand, rozróżnianiem wyrazów np. półka-bułka)
Aby uniknąć tych konsekwencji w okresie przedszkolnym warto pracować nad rozwojem słuchu poprzez zastosowanie poniższych zabaw.
Dzieci małe (2, 3-latki)
- Zabawy dźwiękonaśladowcze („jak robi pies, auto itp.”) .
- Powyższą zabawę stosujemy również podczas czytania bajek, oglądania obrazków
- Ćwiczenie orientacji słuchowej – dziecko siedzi na dywanie. Rodzic gra na instrumencie (np. butelce, w której jest wsypany groch). Gramy z przodu, z tyłu, z lewej, z prawej i obserwujemy czy dziecko podąża wzrokiem za źródłem dźwięku. Po kilku próbach można wykonać to ćwiczenie z zamkniętymi lub zawiązanymi oczami, aby dziecko posługiwało się tylko słuchem.
- Czytanie krótkich rymowanych bajek. Dlaczego takie? Krótką bajkę łatwiej zapamiętać. Rym wzmacnia zapamiętywanie. Kiedy dziecko zaczyna mówić coraz więcej słów, warto wtedy nie dopowiadać ostatniego słowa, tylko dać szansę, aby to dziecko je powiedziało.
- Dziecko ma przed sobą różne obrazki. Rodzic naśladuje odgłosy (np. szczekanie psa, tykanie zegara, dźwięk samochodu. Dziecko wskazuje właściwy obrazek).
- Poszerzanie znajomości słów – kładziemy nacisk, aby dziecko uczyło się nowych słów. Najlepiej zrobić to poprzez kategorie (dziecko ogląda obrazki na których są warzywa, owoce, zwierzęta, pojazdy, ubrania i uczy się je nazywać).
- Wykorzystywanie wierszy (np. Lokomotywa, ) do zabaw dźwiękonaśladowczych.
- Różnicowanie dynamiki i tempa w grze na bębenku (lub zwykłym garnku). Gramy z dzieckiem na różne sposoby: cicho-głośno; zgłaśniająć-ściszając; szybko-wolno; przyspieszając-zwalniając. Warto również bawiąc się w szukanie nowych źródeł dźwięku (granie łyżką o kubek, stukanie w stół itp.).
Dzieci starsze
Odtwarzanie prostych rytmów
Rodzic klaszcze krótki rytm (np. 3 klaśnięcia: ^^^ ) i prosi dziecko, aby zrobiło tak samo. Ważne, aby rytm był krótki oraz powtórzony kilka razy (nie zmieniamy rytmu po jednej próbie, dajemy dziecku czas, aby go posłuchało i spróbowało zaklaskać jak najdokładniej)
Ciekawą modyfikacją jest zastosowanie figur geometrycznych (np. koło = klaśnięcie, kwadrat = ręce uderzają o kolana, trójkąt = tupanie). Tworzymy nich wzór np
Rozpoznawanie barwy
Rodzic stuka kredką o różne przedmioty (kubek, książka, stół, ściana itp.). Dziecko obserwuje, jaki dźwięk wydaje każdy przedmiot. Następnie dziecko rozpoznaje dźwięki z zamkniętymi oczami.
Trudniejsza wersja: każdy dźwięk ma przyporządkowany symbol/obrazek (np. kubek = kwadrat, stół = koło). Dziecko może podnieść właściwy symbol.
Nagłos, śródgłos i wygłos
Nagłos to pierwsza głoska wyrazu (Ola). Śródgłos to głoska środkowa (Ola) Wygłos to ostatnia głoska (Ola)
- Aby dziecko zaczęło rozumieć nagłos, śródgłos i wygłos, warto przeciągnąć odpowiednią głoskę (np. Oooola, Olllllla, Olaaaaa.)
To ćwiczenie jest dedykowane dzieciom 5-6 lat.
Jak ćwiczyć?
Zaczynamy od wyrazów 2-3 literowych (np. ma, ta, ala, ola, ela, kot, dom, las, sok). Wymyślamy słowa sensowne, jak i takie, które nie mają żadnego znaczenia (bezsensowne)
- Nagłos – samogłoski (Ala, Ola, Ela, Osa, Eko, Ino, Aka)
- Nagłos – spółgłoski (Ten, Bak, Kik, Ruk, Wok, Zot)
- Śródgłos – samogłoski (Kot, Bat, Kap, Sok, Kit, Fus, Myn)
- Śródgłos –spółgłoski (Kto, Kra, Apa, Wra, Eda, Osa, Awa)
- Wygłos – samogłoski (Ala, Ola, Ela, Osa, Ino, Ara)
- Wygłos – spółgłoski (Wot, Sok, Bat, Mur, Dom, Rak)
To ćwiczenie wymaga długiego treningu. Dzieci potrzebują bardzo dużo czasu na opanowanie tej umiejętności. Warto wspomagać się wyciętymi literami alfabetu, aby dziecko zobaczyło, która litera jest pierwsza/druga/trzecia.
Tworzenie rymów
Rymy mają ogromną wartość w rozwoju językowym. Uczą dostrzegania podobieństw. Staramy się z dzieckiem tworzyć jak najwięcej różnych rymów.
- Chata-mata; Tomek-domek; nos-kos; kaczka-taczka; rama-dama
Rymy powinny być również tworzone z wyrazów niemających żadnego znaczenia
- Wot-bot; katak-matak; nola-zola; maba-waba
Paronimy
To wyrazy, które brzmią podobnie, ale znaczą coś zupełnie innego i różnią się zazwyczaj jedną literą
->Dzieci 4-5 lat odpowiadają nam czy wyrazy brzmią tak samo, czy inaczej
->Dzieci 6-letnie starają się nam powiedzieć, czym różnią się wyrazy
Przykłady:
- Kasa-masa (k-m)
- Tomek-domek (t-d)
- Piesek-piesek (tak samo)
- Budy-buty (d-t)
- Wąs-wąż (s-ż)
- Kulka-kurka (l-r)
- Oko-oko (tak samo)
- Kasa-kasza (s-sz)
- Ola-Ala (o-a)
Aby ćwiczyć uważność słuchową od czasu do czasu podajemy 2 takie same wyrazy.
Ćwiczenie realizujemy w wersji łatwiejszej (z obrazkami) i trudniejszej (bez obrazków).
Przykład https://www.printoteka.pl/pl/materials/search?sg=l1&sf=paronimy&op=0&so=top&sh=show_all
Analiza i synteza sylabowa
Analiza sylabowa, to umiejętność podzielenia wyrazu na sylaby. Synteza sylabowa oznacza łączenie sylab w wyraz.
- Zaczynamy od prostych słów: mama, tata, baba, dada, papa itp.
- Następnie możemy wprowadzać nowe słowa zaczynając od słów 2-sylabowych
Przykłady: O-la, A-la, E-la, ko-tek, do-mek, ka-sza, bu-ty, ki-no, ta-ma itp.
- Stopniowo wprowadzamy słowa złożone z 3-4 sylab: samolot, samochód, pogoda, komputer, kaloryfer, nosorożec, kalarepa, czekolada itp.
Jak ćwiczyć?
- Rozbijając słowo na sylaby (analiza) klaszczemy w dłonie lub uderzamy zaciśniętą pięścią o dłoń na każdą głoskę (ma-ma = 2 klaśnięcia, kom-pu-ter = 3 klaśnięcia, cze-ko-la-da = 4 klaśnięcia). Dodatkowo prosimy dziecko, aby powiedziało ile słyszy sylab (aby mu to ułatwić możemy uderzać pięścią o dłoń i wyciągać palce tak, jak podczas przeliczania).
- Łącząc sylaby w słowa (synteza) wykonujemy ćwiczenie tak samo, ale prosimy dziecko, aby powiedziało całe słowo („Posłuchaj: po-go-da. Jakie to słowo?”)
Co w przypadku, kiedy dziecko nie radzi sobie z ćwiczeniem?
- Pomagamy sobie za pomocą wzroku. Warto wydrukować dziecku litery alfabetu i używać ich jako obrazków, które będą wspomagały dziecko w łączeniu lub dzieleniu wyrazu (OPISAŁEM TO DOKŁADNIE W KOLEJNYM ĆWICZENIU)
- Motywujmy i chwalmy dziecko za drobne sukcesy (np. „Wiesz już, jak wygląda literka A”). Dzieci często zniechęcają się podczas nauki czytania, lecz jeśli pokażemy im, że doceniamy ich wysiłek oraz podejdziemy do tego bardziej jako do zabawy, wtedy łatwiej będzie im się uczyć.
Analiza i synteza głoskowa
Umiejętność podzielenia (analiza) lub połączenia (synteza) pojedynczych liter (głosek).
- Jest to kontynuacja wcześniejszego ćwiczenia. Wbrew pozorom ta wersja jest bardziej wymagająca, ponieważ dziecko musi rozłożyć lub złożyć wyraz z pojedynczych liter, a nie sylab (często popełniamy błąd ucząc dzieci głoskowania przed opanowaniem umiejętności sylabizowania).
Jak ćwiczyć?
- W pierwszej kolejności dziecko uczy się rozpoznawania i rozróżniania poszczególnych liter. Dzieje się to poprzez obrazki z literami.
SAMOGŁOSKI A, Ą, E, Ę, I, O, U, Y. O, Ó, DRUKUJEMY NA CZERWONO.
SPÓŁGŁOSKI DRUKUJEMY NA NIEBIESKO
- uczymy dziecko znajdowania tych samych liter w rozsypanym alfabecie
- Następnie łączymy 2 głoski w sylabę
M-A; T-A; B-A; W-A; D-A; M-O; B-O; D-O; M-E; T-E; M-U; T-U itp.
- Łączymy 2 takie same sylaby:
MA-MA, TA-TA, BA-BA, DO-DO, MU-MU
- Łączymy 2 różne sylaby
MA-BA, TU-TA, DO-ME, MU-DA
- Kiedy zauważymy, że dziecko potrafi połączyć 2 litery w sylabę wprowadzamy słowa 3-literowe i więcej:
s-o-k; o-l-a; a-l-a, k-o-s, m-a-k; e-l-a; n-o-s; l-e-w, o-k-o,
p-i-e-s; m-a-m-a; t-a-t-a; n-o-g-a; k-o-s-a; u-s-t-a;
d-o-m-e-k; t-o-m-e-k; k-o-t-e-k; k-o-n-i-k;
- Analogicznie wykonujemy ćwiczenia analizy – dziecko widzi i słyszy (lub tylko słyszy) wyraz i ma rozdzielić lub powiedzieć jakie słyszy w nim głoski
Dopowiadanie sylab
Rodzi mówi pierwszą sylabę słowa, dziecko dopowiada drugą
- Do-mek; ko-tek, bu-ty, wo-da, ka-sza, ku-ra, gó-ra
Inwersja sylabowa
Przestawianie sylab w słowie.
Mówimy dziecku: „Posłuchaj: słowo mata posiada 2 sylaby: ma-ta. Jaka jest pierwsza sylaba? (dziecko odpowiada: ma). Jaka jest druga sylaba? (ta). A teraz powiedz najpierw drugą sylabę, a potem pierwszą. Co powstało? (ta-ma).
Na początku warto posługiwać się wydrukowanymi literami. Jeśli zauważymy, że dziecko radzi sobie dobrze, możemy zrezygnować z liter, pozostając tylko na słuchaniu.
Bawimy się słowami sensownymi i bezsensownymi:
- War-to (to-war)
- Ka-wa (wa-ka)
- Ry-ba (ba-ry)
- Ne-ta (te-na)
Wąż głoskowy, wąż sylabowy
Każde nowe słowo zaczyna się od głoski na którą skończyło się ostatnie słowo. Zabawę wykonujemy na przemian z rodzicem
- Przykład: sok, kasza, alarm, mur, rak, kot, taczka,
Drugi wariant: każde słowo rozpoczynamy sylabą, na którą skoczyło się poprzednie
- Przykład: ku-ra, ra-ma, ma-pa, pa-ra, ra-da,
Sztafeta sylabowa
Dziecko tworzy słowa zaczynające się lub kończące ta samą sylabą
- Przykład 1: tata, tama, taczka, tarka,
- Przykład 2: mama, rama, tama, brama
Różnicowanie sylab
Rodzic mówi ciąg sylab, a dziecko klaszcze na umówioną sylabę np. „ma”. (Przykład: ba, to, ma, si, on, ko, ma, to, te, mi, ma)
Inny wariant. Dziecko ma przed sobą karteczki z różnymi sylabami. Rodzic mówi sylabę, dziecko wskazuje, o jaką chodzi.
Opowiadanie historii
Tworzenie logicznego ciągu wypowiedzi. Wystarczy poprosić dziecko, aby „przeczytało” (czyli opowiedziało) mamie lub tacie bajkę w oparciu o obrazki, które są w książce z bajką.
Wyszukiwanie obrazków zaczynających lub kończących się tą samą głoską
Wystarczy wziąć jakikolwiek obrazek lub ilustrowaną bajkę i poprosić dziecko, aby znalazło słowo, które zaczynając się lub kończą tą samą literą .
Liczenie wyrazów w zdaniu
Prosimy dziecko, aby policzyło ile wyrazów znajduje się w zdaniu
- Mama śpi; Pies szczeka; Samochód jedzie; Drzewa szumią (2)
- Ala ma kota; Idziemy do domu; Bawimy się piłką; Słońce pięknie świeci (3)
- Tomek to mój kolega; Lubię jeść ciepłą zupę; Jutro pójdę do przedszkola (4)
- Kiedy pada deszcz czytam książkę; Pomagam mamie ugotować pyszny obiad (5)
Wersja trudniejsza – po przeliczeniu słów, prosimy dziecko, aby powiedziało wybrany wyraz (np. Powiedz, który wyraz w tym zdaniu był drugi, czwarty, pierwszy itp.). Można też zapytać je, który wyraz jest najdłuższy/najkrótszy itp.
Budowanie zdania z podanym wyrazem
Dziecko tworzy zdanie, w którym używa podany przez nas wyraz (np. powiedz zdanie ze słowem „Bajka”)
Rymowanki-zgadywanki
Dobrym pomysłem jest mówienie krótkich wierszyków, w których kryje się zagadka. Pod tym adresem można znaleźć wiele przykładów https://miastodzieci.pl/zagadki/zgadywanki-rymowanki/
Inny wariant – krótkie rymowane wierszyki, gdzie dziecko ma dopowiedzieć ostatnie słowo
- Siała baba… mak. Nie wiedziała… jak. Dziadek wiedział, nie powiedział, a to było… tak
- Lata osa koło… nosa
Co to za dźwięk
Rodzic używa przedmiotów do wydawania dźwięków (targanie gazety, spadająca książka, przelewanie wody, stukanie łyżką o garnek). Dziecko nie widzi przedmiotu, który wydaje dźwięk (np. ma zamknięte oczy). Zadanie polega na odgadnięciu, co powoduje ten dźwięk.
Wystukiwanie rytmu
Wbrew pozorom bardzo rozwijające ćwiczenie. Rodzic klaszcze lub gra rytm (np. na stoliku), dziecko odtwarza. Zaczynamy od prostych rytmów (np. 3 klaśnięcia). Każdy z rytmów wykonajmy na zmianę z dzieckiem kilka razy (nie wprowadzamy nowego rytmu, jeśli widzimy, że dziecko ma trudność z odwzorowaniem wcześniejszego)
Kilka ciekawych modyfikacji:
- Rodzic klaszcze – dziecko skacze do przodu/tyłu tyle razy ile było klaśnięć
- Dziecko rysuje tyle kropek ile było klaśnięć
- Różnicowanie dynamiki – rodzic klaszcze głośno i cicho (np. 2 głośne klaski i 1 cichy) – dziecko odtwarza tak samo lub rysuje kreski (głośne klaskanie) i kropki (ciche)
Autor: mgr Szczepan Cieślak
pedagog specjalny, zawodowy muzyk, muzykoterapeuta, trener EEG-Biofeedback, terapeuta Poradni Alter, obecnie w trakcie całościowego 4-letniego kursu psychoterapii atestowanego przez Polskie Towarzystwo Psychiatryczne.
Skontaktuj się z nami!
- Białystok: 533-604-901, bialystok@poradniaalter.pl
- Bielsko-Biała: 533-585-976, bielskobiala@poradniaalter.pl
- Chorzów: 533-309-667, chorzow@poradniaalter.pl
- Słupsk: 533-230-487, slupsk@poradniaalter.pl
- Sosnowiec: 531-460-329, sosnowiec@poradniaalter.pl
Opublikowanie 29.05.2020 r.