Praca z dzieckiem ze spektrum autyzmu część II – rozwój poznawczy, emocjonalny i społeczny

Czytając drugą część przewodnika, dowiesz się w jaki sposób wpływać na rozwój poznawczy (intelektualny), emocjonalny i społeczny dziecka ze spektrum autyzmu

Rozwój intelektualny (poznawczy)

!!! Należy dążyć do tego, aby dziecko zdobyło jak najwięcej umiejętności związanych z logicznym myśleniem i działaniem. Wyznacznikiem jest tutaj podstawa programowa (przedszkola, szkoły), którą dziecko realizuje.

Usprawniając rozwój intelektualny warto ćwiczyć takie umiejętności jak:

  • znajomość stron (prawa-lewa) i orientację w schemacie ciała (oczy, uszy, nos, brwi, policzki, usta, język, zęby, włosy, broda, czoło, szyja, głowa, ręce, dłoń, paznokcie, nogi palce, brzuch, plecy),
  • określanie położenia (przed, za, nad, pod, obok, pomiędzy, w środku, na zewnątrz, na górze, na dole, z przodu, z tyłu, bliżej-dalej, wyżej-niżej),
  • stosowanie określeń jakościowych (wielkość, ciężar, długość, kształt, grubość),
  • znajomość i rysowanie figur (koło, kwadrat, trójkąt, krzyżyk),
  • rysowanie lub wodzenie palcem po śladzie,
  • samoświadomość (jak się nazywa, ile ma lat, gdzie mieszka, jak nazywają się rodzice),
  • wiedzę o świecie (to bardzo szerokie zagadnienie, chodzi o rozmawianie i objaśnianie wszystkiego co nas otacza),
  • myślenie logiczne, przyczynowo-skutkowe i abstrakcyjne (jeśli jest to możliwe)
  • nabywanie zdolności do czytania, pisania i liczenia,
  • umiejętność właściwego rozumienia i wykonywania poleceń,
  • dostrzeganie różnic, brakujących lub niepasujących elementów,
  • budowanie i odwzorowywanie konstrukcji z klocków,
  • układanie obrazka z kilku/kilkunastu elementów, układanie puzzli,
  • liczenie (np. od 0-10) i przeliczanie (np. pokazujemy co drugą/trzecią kredkę)
  • układanie sekwencji (np. czerwony-zielony-niebieski, czerwony-zielony-niebieski/ kot-pies-kura-koń, kot-pies-kura-koń)
  • układanie sekwencji abstrakcyjnych (np. xoo xoo xoo)
  • rozróżnianie kolorów
  • znajomość nazw pór dnia, dni tygodnia i miesięcy,
  • umiejętność dostrzegania i zauważania różnic w przyrodzie w zależności od pory roku,
  • tworzenie kategorii (zwierzęta, ubrania, pojazdy, kolory)
  • dostrzeganie podobieństw i różnic (np. pies i kot mają 4 łapy i ogon, ale każde z nich lubi jeść coś innego),
  • mówienie wierszy wraz z pokazywaniem gestów (polecam książkę Mart Bogdanowicz „Przytulanki, czyli wierszyki na dziecięce masażyki) oraz śpiewanie piosenek – mówienie wierszy i śpiewanie piosenek jest nadal bardzo niedocenianą techniką rozwijania sprawności intelektualnej. Jej skuteczność jest bardzo wysoka jeśli dbamy aby robić to regularnie.
  • Tworzenie rymów (np. kura-góra, chmura-rura).

Rozwijając procesy poznawcze należy pamiętać o tym, że każde dziecko rozwija się inaczej. Stąd nie warto porównywać ze sobą dzieci (to działanie, które zazwyczaj prowadzi do frustracji i nie daje pozytywnych efektów. Małe dzieci mają bardzo krótki czas skupienia uwagi. Warto często zmieniać aktywność (np. 2 minuty układamy klocki, 2 minuty rysujemy, 2 minuty śpiewamy, 2 minuty tańczymy. Nie chodzi o to, żeby robić to z „zegarkiem w ręku”, ale dbać, żeby dziecko nie spędzało zbyt dużo czasu przy jednej czynności. Wyjątkiem są sytuacji kiedy dziecko samo dąży lub komunikuje, że chce się bawić w określony sposób. W przypadku dzieci ze spektrum autyzmu nlezy zachować szczególną uwagę, czy dziecko nie bawi się w sposób stereotypowy (np. cały czas buja się na krześle). Nie jest to wtedy zabawa tylko autostymulacja z której staramy się dziecko wyprowadzać. Nie wszystkie ćwiczenia podane wyżej będą możliwe do opanowania ponieważ skala zaburzeń autystycznych jest bardzo szeroka, co oznacza, że nie każde dziecko ze spektrum autyzmu ma możliwości do radzenia sobie z każdym ćwiczeniem.

 Rozwój emocjonalny

  • Mów dziecku o tym, że je kochasz.
  • Nazywaj uczucia i emocje dziecka – konkretne komunikaty pozwolą dziecku lepiej rozumieć siebie i innych (np. „Widzę, że jesteś bardzo szczęśliwy” albo „Nie podoba Ci się, kiedy ktoś zabiera Twoje zabawki bez pytania”).
  • Mów o tym co czują inni – dziecko potrzebuje zrozumieć, że jego rodzice, albo rówieśnicy też czują. Dzięki temu budujemy w nim postawę empatii (np. „Ucieszyłem/am się, kiedy narysowałeś dla mnie ten obrazek”, „Zrobiło mi się bardzo przykro, kiedy zacząłeś na mnie krzyczeć”)
  • Stosuj motywację pozytywną – powiedz dziecku co jest dobrego w jego zachowaniu. Nazywaj te rzeczy konkretnie, po imieniu (np. „Bardzo podoba mi się, kiedy sprzątasz wieczorem swoje zabawki. Dzięki temu w pokoju jest porządek” albo „Pamiętałeś, żeby umyć ręce przed obiadem. Ogromnie się z tego cieszę”)
  • Unikaj słów „brawo”, „super”, „dobrze”. Takie pochwały nie działają, ponieważ dziecko nie wie co było super albo dobrze. Ono potrzebuje dokładnej i konkretnej informacji zwrotnej o tym co zrobiło.
  • Jeśli widzisz, że Twoje dziecko jest zdenerwowane, ale nie chce powiedzieć dlaczego, zapewnij, że zawsze je wysłuchasz („Kiedy będziesz gotowy, przyjdź i powiedz co się stało. Mama/Tata zawsze Cię wysłucha”).
  • Pod koniec dnia porozmawiaj z dzieckiem na temat jednej sytuacji, która się wydarzyła. Pomóż mu zrozumieć przyczynę dla której dana sytuacja miała miejsce, oraz emocje jakie przy tym towarzyszyły – dzieci ze spektrum autyzmu mają dużą trudność z intuicyjnym myśleniem o własnych i cudzych myślach.

 Rozwój społeczny

  • Bądź konsekwentny/a – to bardzo trudne, lecz równocześnie bardzo skuteczne. Jeśli ustalasz jakąś zasadę pamiętaj, że wszyscy domownicy są zobowiązani do jej przestrzegania (nie tylko dziecko). Np. każdy przed obiadem myje ręce.
  • Łam schematy – nie pozwól aby dziecko robiło coś zawsze tak samo (np. do przedszkola/szkoły idźcie różnymi drogami, codziennie przygotowujcie coś innego na śniadanie). Dzięki temu dziecko łatwiej będzie przyjmowało zmiany i nowe sytuacje.
  • Umożliwiaj jak najwięcej kontaktów z innymi dziećmi – zdarza się, że rodzice dzieci ze spektrum autyzmu izolują je przed rówieśnikami bojąc się odrzucenia, wyśmiania, stygmatyzacji swojego dziecka, lub czują lęk przed reakcją innych rodziców. Dzieci ze spektrum autyzmu tak samo, a nawet bardziej potrzebują budowania relacji z rówieśnikami. To jeden z najbardziej skutecznych sposobów rozwijania takich cech jak empatia, zrozumienie, chęć pomocy, współpraca. Dzieci ze spektrum autyzmu mają predyspozycje do izolowania się od kontaktów z rówieśnikami oraz indywidualnej zabawy. Naszym zadaniem jest pokazać i nauczyć je, że można inaczej.
  • Angażuj dziecko we wszystkie uroczystości i wydarzenia rodzinne – jeśli zbliżają się urodziny, dziecko może pomagać podczas przygotowania jedzenia. Jadąc na wycieczkę wspólnie zastanawiacie się co należy ze sobą zabrać.
  • Wyprzedzaj fakty – mów dziecku o tym, co czeka je kolejnego dnia, za tydzień itp. Planujcie każdy dzień Wspólnie przygotowujcie się do różnych wydarzeń. Dzieci z autyzmem z trudem przystosowują się do zmian. Wyprzedzanie faktów i wydarzeń, bardzo pomaga im w łatwiejszym adaptowaniu się do sytuacji.
  • Nie pozwalaj na stereotypowe zachowania – dzieci ze spektrum autyzmu często wpadają w tzw. fiksacje. Są to ciągłe, powtarzające się zachowania, które potrafią trwać godzinami (np. bujanie się na krześle, kiwanie się, jeżdżenie samochodzikiem i uderzanie nim o ścianę). Pozornie wydaje się, że dziecko świetnie się bawi. W praktyce takie zachowania to autostymulacja, która prowadzi do tego, że dziecko coraz bardziej ucieka do „własnego świata” nie mającego nic wspólnego z rzeczywistością. Jeśli zauważysz, że Twoje dziecko wpada w fiksacje należy odciąć jej źródło (np. zabrać samochodzik). Warto pamiętać, że przeciwdziałanie fiksacjom nie jest działaniem wymierzonym przeciwko dziecku lecz jego celem jest dążenie do tego, aby dziecko nie traciło kontaktu z rzeczywistością.
  • ćwicz z dzieckiem umiejętność autoprezentacji – naucz je mówić o sobie, swoim wyglądzie, zainteresowaniach, sposobie spędzania czasu (ćwiczenie dla dzieci z wysokofunkcjonującym autyzmem lub Zespołem Aspergera).
  • Naucz je wcielać się w daną rolę – chodzi o naukę czynności oraz towarzyszących im uczuć, emocji i wzorców zachowań. Przykładem może być wcielenie się w rolę sprzedawcy w sklepie: Dziecko jest sprzedawcą, a rodzic klientem. Pokazujemy dziecku, co takiego musi robić sprzedawca, dlaczego trzeba czekać na swoją kolej przy kasie, co się dzieje, kiedy skaner nie chce zeskanować produktu. Opisujemy przy tym wszystkie emocje które towarzyszą jednej i drugiej stronie. Takie działanie wzmacnia postawę empatii, przeciwdziała wybuchom złości i agresji oraz uczy lepszego zrozumienia zasad panujących w świecie (ćwiczenie dla dzieci z wysokofunkcjonującym autyzmem lub Zespołem Aspergera).
  • Naucz, że to jak wyglądamy i ubieramy się ma znaczenie dla otoczenia.
  • Oglądaj fragmenty filmów, zatrzymuj je w wybranych momentach i wspólnie z dzieckiem tłumacz przyczynę danego zdarzenia, kontekst sytuacyjny oraz emocje i uczucia jakie towarzyszą bohaterom.
  • Graj w kalambury
  • Chcąc wypracować pożądane zachowanie, możesz narysować prosty komiks w którym dziecko będzie mówiło (z twoją pomocą) jakie słowa należy wpisać w dymki.

Pamiętaj! Nie wszystkie ćwiczenia podane wyżej będą możliwe do opanowania ponieważ skala zaburzeń autystycznych jest bardzo szeroka, co oznacza, że nie każde dziecko ze spektrum autyzmu ma możliwości do radzenia sobie z każdym ćwiczeniem.

Czytaj także:

 

Skontaktuj się z nami!